Monday, February 6, 2012

Tespih

Her ne kadar günümüzde insanların çoğu tespihi İslami bir alışkanlık olarak görse de Şamanizm ile Türklerin hayatına giren bir aksesuardır. Aksesuar diyorum, zira tespih; her ne kadar dinsel bir obje olarak karşımıza çıksa da son 50 yılın racon sembolü olarak delikanlı kültüründe de önemli bir yer edinmiştir. Yani halk arasında kullanıla kullanıla, bir tür deformasyona uğradığı da söylenebilir.

Şamanizm ya da Kamcılık; deneyim birikimi olarak açıklanabilir, en kaba tabiri ile… Her ne kadar “sihir” sözcüğü ile karşımıza çıkıyor olsa da Şamanizm; aslında tek olana ulaşma felsefesini çok tanrılı bir platformda ele alan bir yapıya sahip, dini bir yaklaşımdır. Yaklaşımdır diyorum çünkü; Şamanlık aslında bir din değildir. Bu konuda araştırma yapan birçok bilim adamı, Şamanlığın dinden ziyade; dini duyguları içeren ve öteki alemin varlıklarına hükmeden bir kült olduğu görüşünde birleşmektedir. Bu nedenle Şamanlık; doğaüstü diye tabir edilen ve kabul edilen güçler ile iletişim kurmayı içinde barındırır. Bu da neden sihir ile tanımlandığının açıklamalarından biridir. Öte yandan Şamanlık; totemleri ve seslendiği öteki alem varlıkları açısından da tanrı kavramına soyut bazda en ilkel tanımı koyan, belki de yaygınlığı açısından da alanının ilki haline gelen bir inanış biçimidir.

Eskiçağ ve Orta Çağ’daki çok yaygın olan sihirlerden farkı, kişisel olmamasıdır. Başta Orta Asya ve Kuzey Asya halkları olmak üzere Tunguzlar’da, Moğollar’da, Mançular’da, Laponlar’da, Eskimolar’da, Vogullar’da, Ontiyaklar’da, Samoyedler’de, Kafkaslar’da, Hindistan’da, Çin’de, Japonya’da, Endonezya’da, Malezya’da, Polinezya’da, Avustralya’da, Büyük Okyanus’un öbür adalarında, Alaska’da, Grönland ve İzlanda’da, Kuzey Amerika’da, Guyana’da, Amazon bölgesinde ve Afrika’nın birçok yerinde (ufak tefek ayrılıklar bir yana) temel ilkeler değişmemek koşuluyla, az ya da çok kalabalık cemaatleri bulunmaktadır. Buna karşın; yapılan arkeolojik çalışmalar ve antropologların çalışmaları da dahil olmak üzere; günümüze hala Şamanlığın ne zaman ortaya çıktığı, ne gibi değişiklikler geçirdiği kesin olarak bilinmemektedir.

Şamanlık; yukarıda sayılan coğrafyalardaki halkları etkilediğinden ötürü; öncelikle bu bölgelerde ve doğal oalrak yüzyıllar boyu süregelen etkileşimler aracılığıyla da tüm dünyada; günümüz dinlerinin üzerinde de etkisini gösteren, hatta birçok mitolojinin de doğuş aşamasına ilham kaynakları türetebilen bir yapıya sahiptir. İşte Şamanlığın ayinlerde kullanılan aksesuarlarından biri olan tespih de günümüze dek birçok dinin alt yapısına buradan kazınmıştır.

Şamanlarda tespih; trans deneyimleri ve psişik güçler ile ilgili ayinlerin başköşesinde yer alan bir nevi köprü, hatta belki de ilkel muskalardan biridir. Şamanizm’de yer alan Yer, Yer altı ve Gök olarak adlandırılan 3 alem arasındaki sembolik bağ ve belki de sembolik bir “bulunduğu aleme demir atma” aracı da olabilir. Bunların gerçekliğine, belki gelecek yıllarda ulaşılabilecek yeni bulgularla arkeologlar ve antropologlar karar verecektir.

Şamanizmin; günümüzdeki tek tanrılı dinlere armağan ettiği tespihin bu anlamdaki yol haritasını şöyle çizebiliriz: Şamanlardan Budistlere, Budistlerden Müslümanlara, Müslümanlardan da Hıristiyanlara… Hıristiyanlığın Müslümanlıktan daha eski bir din olmasına karşın, tespihi dinsel bir obje olarak benimsemeleri M.S. 1221 yılına dayanır. Bu tarihte Dominikus; Avrupa’ya tespihi getirmiştir ve ilk Hıristiyan tespihleri 33 taneli olarka kullanılmıştır. Bu da İsa’nın dünyada geçirdiği 33 yılı simgelemektedir.

İslamiyette ise Muhammed’in hiç tespih kullanmadığı, İslamiyette ilk tespihi Ebu Bekir’in kullandığı söylenir. Daha önce parmaklarını sayan Müslümanlar, daha sonra tespihi bir dua sayma, tekrar aksesuarı olarak benimsemiştir. Vehhabiler ise tespihi, İslami olmadığı için kullanmamaktadır. İslamiyette tespih, Allah’ın sıfatlarını sıralarken kullanılır. 11, 33 ve 99 taneli tespihler İslamiyette kullanılırken, Budizm’deki tespihler 108 tanelidir. Nirengi noktası olarak kullanılan farklı tane ise imame adıyla anılır ve sayma işlemine tabi değildir. Bir nevi “tur operatörü” olarak düşünülmelidir.

İşte böyleyken böyle…

3 comments:

  1. ben kendime gümüş bir tane istiyorum
    bir de sigara tabakası...

    ReplyDelete
  2. Her defasında tespit diye başlık okuyorum ya anlatamam!

    ReplyDelete
  3. ne tespit edecek akşam akşam çocuk:)
    ya sabır çektiriyor işte

    ReplyDelete